Узун алтын шаштығ суғ ээзи
Суғ ээзи алтын шаштығ алтын тарақтығ чылаш тижи кижи полуп кижиге кӧрӱнча. Суғ ээзи кӱскӱде тудар алтында кижиге кӧрӱнгенде эбезе одурбалып уқча, эбезе тезе қолпақ ӱстӱне одурсалып позунуң чайзан алтын узун шажын таранча. Суғ ээзиниң тарағы қараққа кӧрӱнзе да қолба албаза — чақшы полған. Қолба тудубыза пергенда ол тарақ кижинең қолундоқ чоқ полпарча. Позыба пирге […]
«Қаан Олақ» алыптығ ныбақтың ӱздеги
«Қаан Олақ» алыптығ ныбақтың ӱздеги (Қудаларғаны паза тойы Ай Маңыс алыптың) Қара тӱлгӱ пӧрӱктиг аттығ-шаптығ Ай Маңыс Шақ по черге келчаттыр. Алтын шарчын тӧзӱне қазал тӱжип, Ат пажынаң аттыққаны. Анаң чақшы кӧрзелер — По аймақчы ат ӱстӱне тогус пыжығ эт астыр, Тоғус торсуқ аш астыр. Алтын маққыш таққайыт, Қара тӱлгӱ пӧрӱгин қолтуқ алты суғунып, Эр […]
Қузуғаш (чооқ)
Прас пажында Шодроводаң ӧре шыққанда пир улуғ қайа ӱстӱнде улуғ қузуқ ӧстӱ. Тазылларыба таштарға тудунуп кичигден ала ӧзӱп пир чӱс артық чаш турубусту. Қайдығ чозақпа аңжен чаш қуруғ ташқа тудулду, пирда кижи уңнаванча. Салғыннар аны пӱгӱп, сындырып — сындыр полбан салдылар. Нағбур шабып-чунуп, чығыт полбан салдыл. Анеде туруп-ӧзӱп ол қузуқ кӧп торум перди. Ол торумнарды […]
Алыптығ ныбақтаң «Алтын Сырық» ӱсдеги
Қайчы П. И. Кыдыяков … Алтын Арығ Алтын Қаанның абаққайы полза, Тӱӱр эдегин тӱре тудунду, Қара эдегин қарчы тудунду. Алтын ӧргедең шыға пасты. Алып қарбашчыған черге чӱгӱр келди. «Эзе, қайранда Алтын Қааным, Алтынғызыңның чер алтынның Қара айназынға улуғ сӱрӱннӱңнӱ, Алып сӱрӱннӱңнӱ нооға пастырчаң?! Арған калған кӱжӱңнӱ Пашқа тартынып чоқ шабыспаанчаң?!» Ээде қыйғыр келип сықтап турғанда, Алтын Қаан қатнап […]
«Меең черлерим — улуғ черлер!..»
Любовь Арбачакова Меең черлерим — улуғ черлер! Кӧк тегриге қынапкел ӧскен, Ӱш ашқымнығ Тегри-Тиш тайға турча. Тегри-Тиш тайға паштарында Кӧк ӧлең чай тооза қурубаан ӧсча. Тегри-Тиш тайға сыннарында Ақ қар чыл сайа қайылбаан чаттурча. Тегри-Тиш тайға пеллеринде Қара сағыштарыбыс тудулбаан эртча. Тегри-Тиш тайғаның тӧзӱнде, По чашқа тоозулбас қара суғ ақча. Тегри-Тиш тайғаның тӧзӱнде, По чашка […]
Алыптығ ныбақ «Кӧк Қан» пажалғаны
Қайчы В. Е. Таннагашевтың алыптығ ныбағы Амдағы тӧлдӱн алында, Пурунғу тӧлдӱн соонда, По чер пӱдерде, Чер-суғ қабыжарда полчатыр. Қалақпа чер пӧлӱжерде полча, Қамышпа суғ пӧлӱшчиған темнер полтур. Қазың паштарынға чарышкел Кӧк пӱр шықчиған тем полтур, Кӧгеришкел кӧк ӧлен ӧскен тем полтур. Қазың паштарында Қырық қушқа қағы чӧрчиған темнер полтур. Кӧк ӧлен паштарында кӧк торчуқтар Кӧглешчитқан темнер полған […]
«Кӱмӱш тағдыӊ тӧзинде…»
Тадар сарын Кӱмӱш тағдыӊ тӧзинде — Кӱмӱш пӱрлӱғ пай қазыӊ. Кӧленген мениӊ қыс палам Кӱмӱштеӊ артық кӧрӱнди. Чооқтанчық: Шор сӧӧғы, аал Березовая Грива Ном: «Шорский фольклор», Н. П. Дыренкова, 1940 чыл Шор тилиңге расшифроватьэткен Л. И. Чульжанова
«Шырлап, шырлап суғ ақты…»
Тадар сарын Шырлап, шырлап суғ ақты, Шамдар аттыӊ суғу; Кӱрлеп, кӱрлеп суғ ақты Кӱрен аттыӊ суғу. Чооқтанчық: Прас алтынғызы, аал Себирга Ном: «Шорский фольклор», Н. П. Дыренкова, 1940 чыл Шор тилиңге расшифроватьэткен Л. И. Чульжанова
«Қабыргай черде чӧртарғай…»
Тадар сарын Қабыргай черде чӧртарғай Қалбақ туйғақтығ мал керек. Қалық аразында чӧрерге Артық сағыштығ эр керек. Чооқтанчық: Прас алтынғызы, аал Ақкӧл Ном: «Шорский фольклор», Н. П. Дыренкова, 1940 чыл Шор тилиңге расшифроватьэткен Л. И. Чульжанова
Аңчы чооғы
Пир кижи аңнап чӧрген. Иирде (иир четкелди) одун албалып, одунну кезбалып, одаға ташыған. Тайғаға кижи ақтап шықты. Пир тижи кижи аға келеберген. Ол кижи чылаш полған. Аға келгенде эпчи кижи ойнапкелип ол кижини қылчығаштады. Аңчы қоруққан. Анаң соонда от иштепсалып, қазан ажылбал, табақ чибалып, аңчы оттун пир чанға одурсалған, ол эпчи кижи, тезе, ӧттере оттан […]
Тағ ээзилер ныбақтарды кӧӧленчалар
Пир кижи аңнап чӧрчат, иирде одаңа келеберип, қайлап одурчыған. Ағаш аразынаң пир қыс палазы шықкел, аң от қажына одурсалған. Ол қыс палазы маттап тыңнапкел ныбақ уғуп-одурчытқанда ағаш аразынаң шығып ийги кижи келебергеннер. Келебер, лардың пирези по қыс палазың маттап қанығаберген: «Сен мында ныбақ уғубодурчаң, мен тезе, ақ туйғақтығ асқырым пистиң санаң шықпартыр. Эртенда кӱн аңчын […]
Тағ ээзиниң аара чооқ
Қазыр теп тайғада аңнар қалын полған: албуға, тииң, қандус, тӱлгӱ, коланақ, пашқа-пашқа аңнарды ӧдӱргеннер. Қорумда кӧп албуғалар аңыққа қапқаннар. Кӱскӱ келгенде қар тӱшпарды. Шаналарын тағрап ашыққалып сӧрткелериң тартынғанче, ол тайғаға парғаннар. Ол тайғаға келип одағ турғузып, шачынғаннар. Анаң аңнапергеннер. Аңнап чӧрӱп, аңнарды ӧдӱр полбанчалар. Пир ачықчы кижи кӱн тооза аңнап чӧрӱп аға пирда небе ӧтӱрбен […]
