«Қаан Олақ» алыптығ ныбақтың ӱздеги
(Қудаларғаны паза тойы Ай Маңыс алыптың)
Қара тӱлгӱ пӧрӱктиг аттығ-шаптығ Ай Маңыс
Шақ по черге келчаттыр.
Алтын шарчын тӧзӱне қазал тӱжип,
Ат пажынаң аттыққаны.
Анаң чақшы кӧрзелер —
По аймақчы ат ӱстӱне тогус пыжығ эт астыр,
Тоғус торсуқ аш астыр.
Алтын маққыш таққайыт,
Қара тӱлгӱ пӧрӱгин қолтуқ алты суғунып,
Эр артығы Ай Маңыс алтын ӧрге иштине
Қапчығай азақ пас кирди.
Эжик ажып, эзен перди, позақ алтап, менди перди.
Парчазыва эзенежип, Алтын Кӧӧктӱң алдына пасты.
Ийги тизе кел тӱжип, эрвектеди:
— Эзе, артық чайалған Алтын Кӧӧк!
Улуғ сӧске уйат чоқ!
Тилим қуда ползын!
Тизем кӱзе ползын!
Таға шықсаң — тайақ полай!
Суға энзең — чӧлек полай!
Ийдивисчең ийдиң полай!
Тартывысчең кӧзең полай!
Улуғ қудай чайап салған, ийги пашты пир қожып,
Ада чашқа пир чадынма чадарға!
Оно, адап-шаптап саға келдим!
Алтын Кӧӧк, маға парчең полғай пеедиң? —
Поону уққан Алтын Кӧӧктӱң
Қара нывырт қарағы от қавыжы қавылды,
Сӱттең арығ шырайы изиг қанма алышты.
Ай Маңысқа ӱдре кӧрӱп, эрвектеди:
— Эккей, артық туған Ай Маңыс!
Алыптаң алып артық чайалтырзьң!
Кӱлӱктең кӱлӱк артьқ чайалтырзьң!
Пистиң ӱчӱн, изиг териң тӧк чӧрип, турушқазың!
Арығ кӱжӱң ачынман-оқ, тартышқазың!
Андығ-да полза —
Мееңме кӱреш, артық ползай,
Анда саға парарым! —
Поону уққан Ай Маңыс, тура пазып,
Часқы кӱн-че ызай келип, эртеди:
— Алып артық Алтын Кӧӧк!
Сееңииве чоқ полвачең? Кӱрежип-та, кӱрежен! —
Ийги кӱлӱк, алтын ӧрге ташты шығып,
Ақ, чазына пардылар.
Ийги тайға урунғаны пилдиргени —
Ийги алып улуғ кӱреш иштепчалар.
Тағдан таға таштал, суғдан суға таштал,
Ийги алып кӱрешчалар.
Кӧс кӧр четпес кӧк чазыны пир қажынаң
Пир қажына текши тепсеп, кӱрешчалар.
Кӧрвес қарақ ларды кӧрзин,
Уқпас қулақ, ларды уқсын — ақ чазының иштинде
Улуғ нызрақ, улуғ мычрақ, уғулчыр.
Талай ширен тартышқанда,
Шалчық шенеп шайқытчалар.
Таға ширен тартышқанда,
Тӧңзел шенеп тостырчалар.
Турзалары пир полчалар,
Чатсалары пир полчалар.
Пирси полза алдырванчыр,
Пирси полза негдирвенчир.
Тоғус кӱнниң пажында
Эр кӱлӱги Ай Маңыс эртегени:
— Эзе, алдырвасқа чайалған Алтын Кӧӧк!
Пуғун кӱнде чақшы тудун,
Алып таштар кӱнним четти! —
Ээде айдып, Алтын Кӧӧкти қара чердең кӧдӱргени.
Қыйғыр келип кӧдӱргенде,
Ийги азақ устуқ пажы қара черге падылғаны.
Кӧдре-кӧдре, чер ӱстӱнең ақ айасқа қынағаны.
Олоқ темде артық туған Алтын Кӧӧк
Оң азақпа кӱзеңе ташқа ширенгени.
Кӱзеңе таштаң ийт полван, эр кӱлӱги Ай Маңыс
Қыс палазын қарчы тӱже пожатқаны.
Қарчы нана тӱшкенде, қыс палазы Алтын Кӧӧк
Ай Маңыстың оң чодазын текши сора сойғаны.
Қыс палазы, тура пазып, паза қаттап қавышқаны.
Эр кӱлӱги Ай Маңыс Алтын Кӧӧкти
Ийгинчизин паза қаттап кӧдӱргени.
Қыс палазы сол азақпа олоқ ташқа ширенгени.
Ийгинчизин кӧдӱр полван, пазоқ қарчы тӱжӱргени.
Ай Маңыстың сол чодазы ээдоқ сора сойулғаны.
Ааң соонда Алтын Кӧӧк Ай Маңысты кӧдӱрди.
Эр кӱлӱги олоқ ташқа ширенди.
Кӱзеңе ташта тудун полван, кӧк тегриге қавылды.
Қыс палазы Алтын Кӧӧк эр кӱлӱкти ақ чазына
Ойда сала таштады.
Ай Маңыс тура пазып, Алтын Кӧӧкке ӱдре пазып,
Ӱргӱн келип қыйғырғаны:
— Шынавада шын полтыр, Алтын Кӧӧк!
Меннең шала артық кӱштиг чайалтырзьң!
Маға чарар алчең кижим полтурзың! —
Ээде айдып, ааң алдына чӱгӱргени.
Пону уққан Алтын Кӧӧк, мунчуқ чажын шурладып,
Ӧӧскреп-ӧӧскреп улған салып, сывранғаны:
—Кӧрзең, — тедир, — тижи кижи туғыл қалып,
Алып пойум эрге парчең полтурым! —
Чайан-қудай сал салғанын кем эвирзин! — теп,
Парчең кижи Ай Маңысқа ӱдре келе пасқаны.
Анаң аара лар ийгеле қатқы-кӱӱлве нандылар.
Улуғ чурта тоғус кӱнге той тӧжелчир,
Тоғус кӱнге той иштелчир.
Қыр айғырдың қызыр қалған пейлерин қыра соқ,
Қырван тартып, той салчалар.
Тор айғырдың пош пейлерин тооза соғуп,
Тоғра кертип, той салчалар.
Тоғус кӱнге тоозулвасқа эт пыжырып, той салчалар.
Тоғус кӱнге тоозулвасқа аш ачыдып, той салчалар.
Улуғ аалдың ужун эвир, тойлапчалар.
Кичиг аалдың қырын эвир, тойлапчалар.
Тоғус кӱнге тӱн-қаразын кӧрвенчалар,
Тоғус кӱнге чер қаразын кӧрвенчалар.
Тоғус кӱннӱң пажында тостағызы тоозулғаны,
Қазан тӱви қақшалғаны.
Рақтаң келген чақшылары атқа мӱнӱп нанчалар.
Қошта чатқан чақшылары чазағ азақ нанчалар.
Ай Маңыспа алған кижи Алтын Кӧӧк
Ай Маңыстың черине парызарға чепсендилер.
Эринмеске, қаттап-қаттап эзен перип, чарылчалар.
Сағынмасқа, қаттап-каттап менчи пере, чарылчалар.
Ааң соонда, атқа мӱнип, аттарына амчы салып,
Ийги кӱлӱк парчең чолва парыстылар.
Алтын Қаанның тӧллери ада-чурта қалдылар.
Мен тезе ээдоқ, ларва чат қалдым.
Ном «Қаан Олақ» (2009 г.) Б. И. Токмашовтың
